سبک زندگی مردم بر شیوع سرطان‌ها در ایران تأثیر زیادی دارد؛ از نوع خوراک و رژیم غذایی به‌ویژه مصرف بی‌رویه مواد غذایی آماده مانند فست‌فودها گرفته تا عوامل محیطی مانند آلودگی هوا بر رشد سرطان‌ها در کشور تأثیر‌گذار هستند. در گفت‌وگو با دکتر پرویز دریایی، عضو کمیته علمی ششمین کنگره انجمن جراحان عمومی کشور به وضعیت شیوع سرطان در ایران و راه‌های پیشگیری و مقابله با آن پرداخته‌ایم.
- چه نوع سرطان‌هایی در ایران شایع است؟
برحسب آمار مرگ ومیر در غسالخانه بهشت زهرا، علت عمده مرگ و میر ناشی از تصادفات و حوادث پس از آن، بیماری‌های قلب و عروق و سکته‌های قلبی اعم از جوانان از حد 35ساله به بالا و سرطان‌هاست.
از سرطان‌های شایعی که در زنان باعث مرگ و منجر به فوت بیمار می‌شود سرطان پستان و در مردان سرطان معده و ریه است. به‌طور کلی سرطان‌های شایع در ایران برحسب بررسی و مرجع ثبت سرطان، در زنان سرطان پستان، کولورکتال، معده و مری و در مردان سرطان‌های معده و مری، کولورکتال، ریه و مثانه است.
- پراکندگی شیوع سرطان‌ها در مناطق مختلف ایران چگونه است؟ و علت شیوع برخی از انواع سرطان‌ها در یک منطقه خاص از ایران چیست؟
اگر پراکندگی شیوع سرطان‌ها در مناطق مختلف برمبنای فاکتور اصلی محیطی بررسی شود، سرطان مری - معده را می‌توان در مناطق شمال شرق و شمال غرب ایران اعم از منطقه آستارا، ارس، گنبد، گرگان و به‌طور کلی خطه حاشیه‌های دامنه البرز دانست و علت اصلی آن در بخش شمال شرقی ایران نوشیدن چای داغ و در مناطق استان گلستان به‌علت برنج خوری زیاده از حد حاصل کشت با مواد شیمیایی و کود که حاوی نیتروزوآمین و ترکیبات نیترات است که در نتیجه کمبود ویتامین B و ایجاد پری پلاگر و شاخی شدن سلول‌های استوانه‌ای مخاط مری به‌وجود می‌آید که به بیماری پلامر وینسون معروف است و در نتیجه به سرطان مری منجر می‌شود.
- عمده‌ترین دلایل ابتلا به سرطان در افراد چیست؟
عمده‌ترین دلایل ابتلا به سرطان به 4 فاکتور بستگی دارد: 1) فاکتور محیطی 2) عوامل ژنتیک 3) افزایش برخی مواد در غذا و مصرف بیش از حدآن 4) کاهش برخی مواد در غذا که به‌طور کلی این 4فاکتور 10درصد در بروز سرطان تأثیرگذارند.
- در برخی از منابع گفته شده که نوشیدن چای داغ، استفاده از نان‌های سبوس دار و نیز جویدن ماده موسوم به ناس در استان خراسان از عوامل مهم سرطان مری در کشور است. آیا استفاده از نان‌های سبوس‌دار که توسط مسئولان وزارت بهداشت توصیه می‌شود باعث بروز سرطان مری می‌شود؟
به‌نظر می‌آید تأثیر مصرف نان سبوس‌دار بر سرطان مری هنوز ثابت نشده است اما در مناطق جغرافیایی استان خراسان و نوار مرزی افغانستان به‌علت مصرف ناس سرطان‌های بوکال موکوزا (سرطان‌های داخل دهانی- هیپوفارنکس) و حتی مری شایع است.فاکتور محیطی مانند مناطقی که ذکر شد فرهنگ، نژاد، آلودگی هوا و محل‌های صنعتی همگی در بروز سرطان مؤثرند. پس از فرهنگ نوشیدن چای داغ و استفاده از برنج، مصرف ماهی دودی در مناطق ساحلی و مناطقی که از نظر نژاد سیاهپوست هستند به‌نظر می‌آید 2برابر در بروز سرطان معده دخیل است. در ژاپن سرطان معده و مری شایع است.
- بهترین راه‌های پیشگیری از سرطان‌های مختلف چیست؟
به‌طور کلی نکشیدن سیگار و مصرف نکردن الکل می‌تواند تا 40درصد ریسک اپیدمیولوژیک کانسر را کاهش دهد. همه 4فاکتور اعم از محیطی، ژنتیکی، افزایش مصرف برخی مواد و نیز کاهش مصرف برخی دیگر از مواد غذایی فقط 10درصد در ایجاد سرطان مؤثر هستند و اطلاع‌رسانی توسط رسانه‌های جمعی اعم از اخبار روزنامه‌ها، نشریات، صدا و سیما و اینترنت حائز اهمیت است. همچنین راه‌های کلی در چارچوب سازمان بهداشت جهانی در واقع 4 ستون اصلی را شامل می‌شود: 1) پیشگیری 2)غربالگری 3) درمان 4)درمان‌های تسکینی که هر کدام از این ستون‌ها بحث مخصوص به‌خود را دارند و شامل درمان‌ها، تمهیدات و تدارکات خاص خود می‌شوند.
- عامل ژنتیک تا چه حد بر بروز سرطان مؤثر است؟
در زمینه فاکتور ژنتیک باید گفت اکثر کارسینوماهای گوارشی به‌ویژه معده، آناپلوئیدی یعنی ناهنجاری مربوط به عدم‌تقسیم کرموزوم‌ها هستند و ژن‌های مؤثر P 53 و COX2 در ایجاد آن و زمینه ارثی بودن دخالت دارند. کارسینوم یکی از انواع سرطان است و شامل سرطان‌هایی می‌شود که سازنده پوست (مثل سرطان پوست) یا پوشاننده لایه داخلی اعضا (مثل سرطان ریه) و یا سازنده غدد (مثل سرطان پستان) هستند. به‌عنوان مثال در خانواده ناپلئون بناپارت که در وسنت هلن تبعید و زندانی شده بود بررسی تاریخی نشان می‌دهد که پس از آزمایش موهایشان علت مرگ ناشی از مسمومیت آرسنیک بود که آشپزشان به غذایشان می‌آمیخت اما شواهد و علائم بیماری که ناشی از کم‌خونی، کاهش وزن و سوء هاضمه بود را ثابت می‌کرد که نشان می‌داد وی از سرطان معده فوت کرده، همانطور بررسی روی جسد پدرش هم ثابت کرد مبتلا به سرطان معده بوده و پسرانش هم به‌علت سرطان معده فوت کردند. این مثال گویای خوبی از تأثیر ارث در بروز سرطان معده است.
- نوع رژیم غذایی و به‌ویژه استفاده از مواد غذایی حاوی مواد نگهدارنده و به‌ویژه فست‌فودها تا چه حد می‌تواند بر افزایش موارد سرطان مؤثر باشد؟
افزایش و کاهش برخی مواد مانند کارسینوژن و استعمال و مصرف آن نظیر تنباکو، الکل، مواد گوشتی، مواد چربی و به‌طور کلی رژیمی که سبب ایجاد کبد چرب، دیابت و چاقی می‌شود می‌تواند ریسک سرطان را افزایش دهد. مصرف مواد غذایی به‌صورت فست فود نیز ریسک سرطان را زیاد می‌کند. ورزش کردن، لاغر شدن، مصرف میوه و سبزیجات که سرشار از ویتامین E و C هستند خطر بروز سرطان را کاهش می‌دهند. مصرف مرتب آسپیرین می‌تواند Protective باشد. مصرف روغن زیتون و آب‌انگور و نیز آب پرتقال که سرشار از ویتامین C هستند همچنین آب انار که میوه بهشتی است به‌علت وجود مواد آنتی اکسیدان می‌تواند از ایجاد سرطان جلوگیری کند و اثرات آن را کاهش دهد.
- علت کاهش سن ابتلا به سرطان در ایران چیست؟
کاهش سن سرطان در ایران نسبت به غرب فعلا در حد یک فرض است. به این دلیل که اولا نظام تشخیص و ثبت سرطان در ایران به تازگی راه‌اندازی شده است، ثانیا هم‌اکنون نسل جوان 60 تا 70درصد از جمعیت کلی کشور ما را تشکیل می‌دهد.در زمان کنونی که برنامه بهداشت و درمان روی ابتلا ی کودکان، زنان باردار و سپس بیماری‌های واگیر و واکسیناسیون متمرکز شده به‌نظر می‌رسد کمی نگاه مهربانانه به نحوه و چگونگی سرطان‌ها اعم از تشخیص، درمان، پیشگیری و غربالگری مدون در شرف اجراست که امیدواریم تداوم یابد.
